Sütçü Sığırların Dış Görünüşüne Göre Seçimi
SÜTÇÜ SIĞIRLARDA DIŞ GÖRÜNÜŞE GÖRE SINIFLANDIRMA ÖLÇÜTLERİ
MEME LOBU
Damızlık dişi dana ve gebe düvelerde meme yapısının henüz gelişmemiş olması nedeniyle yapılacak elle muayene, annesinin tip ve meme puanları ile işletmede bulunan sağmal hayvanlara bakarak, genç hayvanların genel meme yapısı hakkında tahmini bir değerlendirme yapılır. Verim ve üreme üzerinde etkisi yüksek olduğundan meme loplarına özellikle dikkat edilmelidir. Öncelik sırasına göre aşağıdaki özellikler değerlendirilir :
- Meme Derinliği : Yeterli kapasite ve belirginlikte olan memenin dize olan tahmin uzaklığı edilmelidir. Meme başlangıç noktası vulvaya yakın olmalıdır.
- Meme Başı Yerleşimi : Meme başları her bir lobun altında ve hafif içe dönük şeklinde yerleşmeli, kenarlardan ve arkadan bakıldığında düzgün ve simetrik konumlanmış olmalıdır. Aşırı dışa dönük meme başları istenmemektedir.
- Arka Meme Lobu : Geniş ve yüksek, yukarıdan aşağıya uniform olmalıdır. Meme tabanına doğru hafifçe yuvarlanmalıdır.
- Meme Lobu Ayrımı : Arkadan bakıldığında kuvvetli median ligamentin (bağın) varlığı beraber, belirgin bir ayrım/oluk görülmelidir.
- Ön Meme Lobu : Karın bölgesine doğru güçlü bir bağlantı ile beraber orta uzunlukta ve geniş kapasitede olmalıdır.
- Meme Başları : Silindirik şeklinde, orta uzunlukta ve çapla birlikte uniform ölçüde olmalıdır. Kısa veya çok uzun meme başları, sağımda güçlük çıkarması ve sağım hızını olumsuz etkilemesi nedeniyle istenmemektedir.
- MemDengesi ve Yapısı : Meme loblarına yandan bakıldığında eşit düzeyde olduğunu gösteren bir meme tabanı seviyesi olmalıdır. Meme dokusu ve tabanı yumuşak ve esnek olmalıdır.
AYAK ve BACAKLAR
Ayaklarda değerlendirme yapılırken arka bacaklara ön bacaklardan biraz daha fazla önem verilir. Ayak ve bacakların ince ancak kemik kalitelerinin sağlam olması istenir. Öncelik sırasına göre değerlendirilecek özellikler ;
- Hareketlilik (lokomosyon) : Ayak ve bacaklar değerlendirilirken hareket halindeki durumuna dikkat edilir. Yere sağlam ve düz basmalıdır. Arka bacak adımı dışa dönükse ve yürüyüş esnasında sırt kamburlaşıyorsa hareketliliği zayıf, bacak adımı düz bir şekilde ön ayağı takip ediyorsa sağlam olarak değerlendirilmelidir. Hayvanların yürüyüşü izlenerek lokomosyon yönünde skorlanmalıdır.
- Ayak : Ökçe yüksekliği ( tırnak arka kısmının yerden kıllı bölgeye olan mesafe ) düşük olan hayvanlar ayak sağlığı ve ekonomik ömür bakımından daha fazla risk altında olduğu unutulmamalıdır. Ökçe yüksekliğinin 3 cm. olması ideal sayılmaktadır.
- Tırnak Açısı : Tırnak ucunu yerle; ön ayakta 55-60 derece, arka tırnakta ise 45-50 derece açı yapması istenir.
ARKA BACAKLAR
- Arkadan Görünüm : Düz, ayaklar kuvvetli ve birbirinden uzak bir şekilde yerleşmiş olmalıdır. O ve X bacaklılık; tırnakların düzensiz ve erken yıpranmasına yol açacağından istenmeyen bir durumdur.
- Yandan Görünüm : Diz bölgesinin ön iç seviyesinde orta derecede bir açı olmalıdır.
- Diz Yapısı : Kabalıktan, şişkinlikten uzak, kuru, ince ve narin olmalıdır.
- Bukağılar : Biraz esnek, kısa ve kuvvetli olmalıdır.
BEDEN YAPISI
Ayak ve bacak bölgeleri hariç iskeletin diğer bölümleridir. Öncelik sırasına göre değerlendirilecek özellikler :
- Ön Taraf : Ön iki diz arasındaki mesafe uzun ve bacaklar düzgün bir görünün arz etmelidir. Omuz çıkıntıları ve dirsekler, göğüse kuvvetli bir şekilde bağlanmalı, hayvanın omuzlarının arkasında boşluk uygun dolgunlukta olmalıdır.
- Göğüs : Derin ve geniş bir taban üzerinden, ön kaburgaların geniş bir şekilde yayılıp omuzlara bağlanması istenir.
- Karın/Bel : Uzun, derin ve geniş olmalı; kaburgaların derinliği ve genişliği önden arkaya doğru artarak devam etmelidir.
- Sırt/Arka ( fileto ) : Sırt düz ve kuvvetli olmalıdır. Fileto geniş ve kuvvetli ve neredeyse dümdüz olmalıdır.
- Vücut Yüksekliği : Zeminden sağrı kemiği hizasına kadar olan yüksekliktir. İki omuz ve kalça arasındaki bölgelerin yere olan yüksekliği göreceli olarak orantılı olmalıdır. Aşırı büyük veya çok küçük olan hayvanlar tercih edilmemelidir.
- Vücut Kondisyonu : Vücut yağ rezervleri normal seviyede olmalıdır.
- Irk Özellikleri : Irka ait genel özellikleri göstermelidir. Başın genel görünümü feminen olmalı, kesin kenarlı, hafif çukurca geniş burun ve kuvvetli çene yapısı olmalıdır.
SAĞRI
Doğumda ve hayvanın hareketinde önemli rolü olan sağrıda, öncelikli değerlendirecek özellikler;
- Sağrı Genişliği : Oturak yumruları arasındaki mesafe geniş olmalıdır.
- Sağrı Eğimi : Oturak kemiği çıkıntıları, sağrı kemiği çıkıntılarından 2 parmak aşağıda olması idealdir.
- Sağrının Pozisyonu : Hayvanın rahatça ve dengeli bir pozisyonda hareket edebilmesi için arka-bacak-sağrı bağlantısının sağrının ortasında olması istenir.
- Kuyruk Sokumu : Belirgin şekilde kalça kemiği çıkıntılarının arasında hafifçe yukarıda olmalı ve kaba olmamalıdır.
- Vulva : Hemen hemen dikey durumda olmalıdır.
SÜTÇÜLÜK FORMU
Verimde sürekliliği ve uzun ömürlülüğü destekleyici şekilde sütçülük özellikleri ve sağlamlığın bir kombinasyonudur. Başlıca değerlendirmeler; genel olarak vücudun derinliği ve yuvarlak hatların olmasının yanında, sağlam bir yapı, göğüs genişliği, ön kaburgaların arkaya doğru yayılması, kemiklerin düz yapıda olması ve kaba kemik yapısının olmaması yönündedir. Öncelik sırasına göre değerlendirilecek özellikler :
- Kaburgalar : Birbirinden ayrı olarak durmalı, kaburga kemikleri düz, derin ve arkaya doğru yatar vaziyette olmalıdır.
- Göğüs Genişliği : Ön bacakların üst kısım iç yüzeyleri arasındaki mesafe geniş ve göğüs hayati organlar için yeterli kapasitede olmalıdır.
- Kaburga Yerleşimi : Kaburga arkaya doğru geniş bir açıyla yayılmalı ve kaburgalar arası mesafe geniş olmalıdır.
- Kalça : Yana doğru eğimli, arka kısımdan ayrılarak yanlara doğru düzleşen şekilde eğim göstermelidir.
- Cigado : Bel kemiği çıkıntısı ile belirginleşmelidir. (cigado açısı keskin olmalıdır)
- Boyun : Uzun, eğimli ve omuzlara yumuşak ancak sağlam bir şekilde bağlanmış olmalıdır.
- Deri : İnce, narin ve esnek olmalıdır.
DIŞ GÖRÜNÜŞ FİNAL SKORU
Linear Değerlendirme ( morfoloji ) Final Skoru ; meme, ayak-bacak ve beden yapısı ile sütçülük formu olmak üzere dört ana katagoride aldığı puanların ağırlık ortalamasına göre hesaplanır. Yetiştirme önceliklerine göre ülkelerin ağırlık ortalamaları farlılıklar arzetmektedir.
Örneğin ABD Holsten ineklerde “Linear Değerlendirme Final Skoru” hesaplamalarında Beden Yapısı % 15, Sütçülük Formu % 20, Sağrı % 5, Ayak-Bacak Yapısı % 20 ve Meme Yapısı % 40 ağırlık puanları esas alınır.
Ülkemizde ise Holstain ırkı inek ve boğalarda “Dış Görünüş Final Skoru” hesaplamasında Beden Yapısı % 20, Sütçülük Formu % 15, Sağrı % 10, Ayak-bacak Yapısı % 25, Meme yapısı % 40 ağırlık puanları esas alınır.
DIŞ GÖRÜNÜŞ ( MORFOLOJİK ) ÖZELLİKLERE GÖRE SIĞIR SEÇİMİ
Sığırların verimliliği ve ekonomik önrünü etkileyen, katılım yolu ile de sonraki jenerasyonlara aktarabilen dış görünüş özelliklerinin kıymetlendirilmesi esasına dayanmaktadır.
Dış görünüşü iyi olan hayvanların; uzun ömürlü olduğu , damızlık satışlarında fiyat avantajı sağladığı, sağlık problemlerinin az olduğu, çevre koşullarına daha kolay uyum sağladığı, et-süt ve döl verimlerinin daha yüksek olduğu kabul edilmektedir.
Dış Görünüş Özellikleri Tespit Edilirken Dikkat Edilecek Hususlar
Gerek dış bakı, gerekse sistematik muayene sırasında hayvanın gösterebileceği muhtemel reaksiyonlara karşı zaptı-rapt tedbirleri eksiksiz alınarak, öncelikle çalışma güvenliği sağlanmalıdır.
Seçim düz bir zeminde ve hayvan rahat pozisyonda iken yapılmalıdır.
Seçim yapılırken kişi kendi vücudunda 140 cm’lik yüksekliğe denk gelen bir noktayı belirlemesi, hayvanın sağrı yüksekliklerini ölçü aleti kullanmadan tahmin edilmesine yardımcı olacaktır. Kariş ölçünüzü de önceden bilmeniz işinizi kolaylaştırır.
Hasta görülen hayvanlar dokunulmadan elenmelidir.
Dişi sığır seçimi gündüz yapılmalı, gece karanlıkta seçim yapılmamalıdır.
Damızlık dişi sığıra dört cepheden ( ön-arka, sağ,sol) bakılmalıdır.
Ön Cephe Muayenesinde ;
Boynuz durumu, gözde körlük, bakar körlük, pink eye (pembe göz), konjonktivit, göz kapağında papillomlar, burun akıntısı, mermede kuruluk, ağızda köpük, öksürük, lenf yumruları
Baş ve boynun; ırka ait dişilik özelliklerini taşıyıp taşımadığı, başta-boyunda-sırtta dermotidler, papillomlar,
Ön bacaklarda arthrit, bursit,lezyon, tırnaklarda dformasyonlar, topallık, basış bozukluğu, sinirlilik kontrol edilmelidir.
Sağ ve Sol Yan Muayenesinde ;
Derinin canlılığı, parlaklığı, narinliğine bakılır, dermatidler, apseler, deri lezyonları, papillomlar var mı diye kontrol edilir,
Vücut derinliği ve kondisyonu, kaburgaların açısı ve derinliği, omuz açıklığı, sırt-bel-omuz-karın bölgesi uyumuna dikkat edilir,
Genel iskelet yapısı, sağrı ile kalçanın uyumu, yandan arka bacak yapısı, dizlerin derinliği-kabalığı ve tırnakların yere basış açısı kontrol edilir.
Arka Cephe Muayenesinde ;
Kuyruk sokumu ve hareketliliği, anüs ve vulvanın yere olan açısı-anomalisi,
Arka bacaklarda arthrit, duruş ve basış açısı, lezyonlar, dermatidler, apseler olup olmadığına ve dizde şişlik-kabalık var mı diye bakılır.
Meme aynasının genişliği-derinliği, meme dokusu, tabanının yumuşaklığı ve esnekliği,
Meme başı yerleşimleri, meme başının uzunluğu, inceliği ve kanallarının palpasyonu yapılır.
Tırnakların yere basış açısı, tırnakta deformasyon ve tırnak tabanı(ökçe) yüksekliği kontrol edilir.
Bağlı olan hayvanlar serbest bırakılıp yürüyüşleri izlenir.
Kaynak : TC GTHB yayınları